İstanbul, Türkiye’nin en büyük şehri ve aynı zamanda tarihi açıdan da önemli bir yerdir. Bu nedenle İstanbul’da birçok tarihi çeşme bulunmaktadır.
Bu çeşmelerin yapılma amacı, şehir sakinlerinin temel ihtiyaçlarından biri olan suyun sağlanmasıdır. Özellikle eski dönemlerde, suyun sağlanması ve depolanması önemli bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu nedenle çeşmeler, şehirlerde önemli bir yer tutmuş ve bu ihtiyacın karşılanmasında önemli bir rol oynamıştır. Ayrıca çeşmeler, şehirlerin estetik güzelliğini de artırmış ve şehirlerin simgelerinden biri olmuştur.
Özellikle Bizans döneminde yapılan çeşmeler, mimari açıdan önemli örnekler olup, mozaikler gibi sanat eserleri de içerisinde bulundurmuşlardır. Bu nedenle İstanbul’daki tarihi çeşmeler, hem su sağlama hem de estetik açıdan önemli yapılardır.
Dipnot: Sultanahmet Meydanı‘ndaki bu tarihi yerlere göz geçirirken, İstanbul’daki Tarihi Müzeler için oluşturduğumuz listemize de bir göz atabilirsiniz.
İstanbul’un Tarihi Çeşmeleri
İstanbul, tarihi bir şehir olması nedeniyle birçok tarihi çeşmeye sahip. Önemli tarihi çeşmelerden bazılarını sizler için bir liste haline getirdik.
1) Sultan III. Ahmet Çeşmesi – Sultanahmet
İstanbul’da bulunan Topkapı Sarayı‘nın giriş kısmı ile Ayasofya Müzesi arasında bulunan III. Ahmet Çeşmesi, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın önermesi ile III. Ahmet’in emriyle Perayton adı ile bilinen Bizans Çeşmesinin yerine inşa edilmiştir.
Mimar Ahmet Ağa tarafından yapılan III. Ahmet Çeşmesi 1728 yılında inşa edildi. III. Ahmet çeşmesinin köşelerinde yumuşatılmış dikdörtgen planlar kullanılmıştır. III. Ahmet çeşmesinin köşe kısımlarında bulunan sebillerin üst kısımları ise ahşap saçaklara sahip olan bir çatı ile kapatılmıştır.
Halep ve Kayseri kadısı ve şair olan Seyyid Hüseyin Vehbi Bin Ahmet’e ait olan kaside ise III. Ahmet çeşmesinde bulunan sebillerin kenarlarına talik hat ile yazılmıştır. III. Ahmet çeşmesinin üstünde mukarnaslı bir kuşak ve onun üzerinde ise çini bir kuşak bulunmaktadır. III. Ahmet çeşmesinin üzerinde bulunan çiniler hem lale hemde klasik motifleri ve akantüs yaprakları ile Avrupai motifleri yansıtır.
2) Alman Çeşmesi – Sultanahmet
Türkiye’ye üç kez gelmiş olan ve 1898 yılında İstanbul’a ikinci kez gelen imparatorun anısına yapılan çeşmedir. 1889 yılında Osmanlı ordusuna Alman tüfeklerini satan ve ikinci İstanbul ziyaretinde ise Bağdat Demiryolunun Alman firmalarına verilmesi vaadini alan II. Wilhelm’in anısına yapılan Alman çeşmesinin yapımında imparatorun bir deseni kullanılmıştır.
Sultan II. Abdülhamid’in 25. cülus törenine yetiştirilmesi istenen Alman çeşmesinin yapımına 1899 yılında başlanmıştır. Alman çeşmesinin yapımı Sultan II. Abdülhamid’in 25. cülus törenine yetişmediğinden dolayı Alman çeşmesinin açılışı II. Wilhelm’in doğum gününde 27 Ocak 1901 tarihinde yapıldı.
Alman çeşmesi İstanbul’da bulunan Sultanahmet Meydanı’nda yer alan Sultan I. Ahmed Türbesinin karşısında bulunmaktadır. Alman çeşmesi Alman İmparatoru II. Wilhelm tarafından Sultana ve İstanbul’a hediye edilmiştir. Alman çeşmesinin yapımı Almanya’da yapılıp tamamlanarak 1901 tarihinde bulunduğu yere getirilmiştir.
3) Tophane Çeşmesi – Tophane
Tophane Çeşmesi’nin güneyinde Kılıç Ali Paşa, kuzeyinde Nusretiye Camileri, batısında Tophane atölyeleri ve doğusunda ise rıhtım ile çevrelenmiş olan Tophane Meydanında bulunur. Tophane Çeşmesinin bulunduğu alan zaman içerisinde kıyının doldurulması sebebi ile denizden oldukça uzak kalmaya başlamıştır. Tophane Çeşmesi Gümrük Emini Ahmed Ağa tarafından 76.000 kuruş 84 akçe karşılığında yapılmıştır.
Tophane Çeşmesi yapılmadan hemen önce orada bulunan dükkanlar yıkılarak meydan haline getirilmiştir. Tophane Çeşmesinin açılışının ardından Taksim Suyu Sistemi devreye girmiş ve padişah tarafından bu su Taksim’den kendi elleri ile verilmiştir. Tophane Çeşmesi toplam olarak üç kez onarılmıştır.
Tophane Çeşmesinin ilk onarımı 1837 yılında yapılarak üst kısmında yer alan örtü değiştirilmiş ve buraya teras çatı yapılmıştır. Çeşmenin ikinci onarımı ise 1956 ve 1957 yılları arasında yapılmıştır.
Bu yıllarda yaşanan kentsel dönüşüm müdahaleleri ile Tophane Çeşmesi İstanbul Sular İdaresi tarafından restorasyona uğramıştır. Tophane Çeşmesinin üçüncü onarımı ise 50 yıl sonra yapılmıştır.
Bu onarıma ise Saka Su tarafından yapılan restorasyon çalışmaları ile başlanmış ve 2006 yılının Mayıs ayında tamamlanmıştır. Üçüncü restorasyon çalışmasında toplam olarak 14 mimar ve 4 hattat bulunmaktaydı.
4) Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesi – Kabataş
İskele başlarına yapılması artık adet haline gelmiş olan dört cephesi bulunan meydan çeşmelerinden biri ise Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesidir.
Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesinin deniz ve caddeye bakan kısımlarında muslukların bulunmasının yanı sıra tekne ve oturma yerleri de yer almaktadır. Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesinin yan kısımlarında ise hiçbir şey bulunmamaktadır.
Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesinin musluk süslemeleri ise oldukça gösterişlidir fakat deniz tarafına bakan musluk ise oldukça dikkat çekici bir yapıya sahiptir.
Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesinin cepheleri burmalı ince sütunlar ile yapılmış olsa da bu çeşmenin asıl kısımları dışa doğru çıkıntılı ve sade bezemeler ile süslenerek yapılmıştır. Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesinin nişini saran sivri kemerin kilit taşı rozet ve üstünde geçmeli bir örgü motifi kullanılmıştır.
5) Sultan III. Ahmet Çeşmesi – Üsküdar
Sultan III. Ahmed tarafından 1728 yılında yapılan bu çeşme aslında annesi Emetullah Rabia Gülnuş Sultan adına yaptırılan bir çeşmedir. Sultan III. Ahmed Çeşmesinin toplam olarak 8 adet musluğu bulunmaktadır ve bu çeşme aslında İstanbul Boğazı’ndan geçenler için yaptırılmıştır.
Sultan III. Ahmed Çeşmesinin köşe muslukları su içmek, kenar muslukları ise su doldurmak için yapılmış musluklardır. Sultan III. Ahmed Çeşmesi üzerinde yer alan kitabe ise Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ve III. Ahmed tarafından birlikte yazılmıştır.
Sultan III. Ahmed Çeşmesinin üzerinde bulunan beyitler ise dönemin şairleri olan Nedim, Şakir ve Rahmi tarafından yazılmıştır.
6) II. Mahmud Han Çeşmesi – Fatih
II.Mahmud Han Çeşmesi 1825 yılında II. Mahmud tarafından yaptırılmıştır. II. Mahmud Han Çeşmesi birkaç kez restorasyona uğramasına rağmen oldukça güzel bir biçimde korunmaktadır.
II. Mahmut Han Çeşmesi, Fevziye Küçük Efendi Camisinin dış kısmında bulunmaktadır.
7) Hırka-i Şerif Camii Tarihi Çeşmesi – Fatih
Hırka-i Şerif Camii duvarının önünde bulunan Hırka-i Şerif Camii Tarihi Çeşmesi mermer ile kaplı olan bir çeşmedir. Hırka-i Şerif Camii Tarihi Çeşmesi iki sütun arasına yapılmış ve kullanılan ayna taşlarının üzerine ise perde motifleri, etrafına ise kabartma desenlere sahip olan süslü çerçeve ve tepesinde ise bir demet yaprak bulunmaktadır.
Hırka-i Şerif Camii Tarihi Çeşmesindeki kitabe bulunmamaktadır. Hırka-i Şerif Camii Tarihi Çeşmesi sütunlarının üzerinde geçmekte olan korniş ile daha üst kısımlarında bulunan bir diğer korniş ile arasında bulunan boşlukta oval bir madyolunun içerisinde yer alan tuğra bulunmaktadır.
8) Pertevniyal Valide Sultan Çeşmesi – Eyüp
Pertevniyal Valide Sultan Çeşmesi Türk barok mimarisinin özel ve önemli yapıları arasında yer almaktadır. Pertevniyal Valide Sultan Çeşmesinin etrafı mermer ile kaplanmış ve büyük bir hazneye sahiptir. Çeşmenin taşı kabartma motifine sahip olmasının yanı çeşmenin her iki tarafı ise oluklu sütunlar ile çevrilidir.
Bu sütunların üzerinde ise iyonik başlıklar bulunmaktadır. 1273 yılında yazılmış olan hadis-i şerif ise Pertevniyal Valide Sultan Çeşmesinin zarif bir vazoyu andıran kaidesine geçmiş olan musluğun üzerinde ve kemerin altında bulunan, daire biçimli bombeli kabartma içine yazılmıştır.
9) Erenköy İstasyon Çeşmesi – Erenköy
İstanbul’un Kadıköy ilçesinde yer alan Erenköy İstasyon Çeşmesi, 1921 ve 1922 yılları arasında ismi bilinmeyen bir anne tarafından Fahir ve Fatıma adındaki iki çocuğun anısına yaptırılmış olan çeşmedir.
Erenköy İstasyon Çeşmesinin restorasyonu ise 2006 yılında İSKİ tarafından yapılmıştır. Erenköy İstasyon Çeşmesinin tamamı mermer kaplıdır ve iki adet musluğu bulunmaktadır. Çeşmenin iki kitabesinde yer alan yazı ise İsmail Hakkı Altunbezer tarafından yazılan kitabelerdir.
10) Bezmialem Valide Sultan Çeşmesi – Beşiktaş
Beşiktaş’ta bulunan Bezmialem Valide Sultan Çeşmesi diğer çeşmeler göre oldukça gösterişsiz bir yapıya sahiptir. Bezmialem Valide Sultan Çeşmesinin kolonları ikişer ikişer ve kademeli olarak yerleştirilmiştir. Bu kolonlar ise ayna taşını çevrelemektedir.
Bezmialem Valide Sultan Çeşmesinin ayna taşının üzerinde geniş bir alana yayılmış olan kabartma motifler mevcuttur. Bezmialem Valide Sultan Çeşmesinin kitabe taşı kolonların üzerinde yer almaktadır. Bezmialem Valide Sultan Çeşmesinde bulunan kitabe Şükriye ait olup Yesarizade Mustafa İzzet Efendi tarafından hat ile taşa işlemiştir.